Η ιστορία της Ι.Μ.Αγάθωνος

Η Ιερά Μονή Αγάθωνος κτισμένη τον 14^ο-15^ο αιώνα αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα βυζαντινής τεχνοτροπίας.

Η προφορική παράδοση αναφέρει πως το παλιό Μοναστήρι, που ασκήτευε ο Όσιος Αγάθωνας και βρισκόταν στα όρια των γειτονικών χωριών Λυχνού και Καστανιάς, έπαθε καθίζηση και η εικόνα της Παναγίας εξαφανίστηκε, για να βρεθεί σε φωτόλουστη σπηλιά και εκεί, κοντά στη σημερινή του θέση, να κτίσει ο Όσιος το μοναστήρι τον 14^ο με 15^ο αιώνα. Ακόμη και σήμερα οι κάτοικοι των γύρω χωριών και κυρίως αυτοί του κοντινού Λυχνού μιλούν για την ύπαρξη «στα παλιά χρόνια» Μοναστηριού στο νοτιοδυτικό μέρος του χωριού σε κοντινή θέση, που καλείται «Παλιομονάστηρο». Στο Μοναστήρι αυτό, πάντοτε σύμφωνα με την παράδοση, ασκήτευε ο Μοναχός Αγάθωνας, άγνωστο πότε. 

Η Μονή μετά το θάνατο του Οσίου Αγάθωνα ονομάστηκε από τους Μοναχούς, Μονή του Αγάθωνα. Ακολουθώντας τις καταστροφές από τους κατά καιρούς επιδρομείς στην περιοχή της Υπάτης, η Ιερά Μονή Αγάθωνος υπέστη και αυτή καταστροφές, με κυριότερη το 1822 από τον Δράμαλη, που πυρπόλησε το καθολικό.

Πρώτος ιστορικός ερευνητής της Ιεράς Μονής Αγάθωνος ήταν ο Γ. Λαμπάκης, ο οποίος τοποθετεί το καθολικό στον 15ο ή 16ο αιώνα. Ξεχωρίζει το μεγαλόπρεπο καθολικό αθωνικού τύπου (σταυροειδής τρούλος, σύνθετος τετρακιόνιος με ενσωματωμένα τέσσερα παρεκκλήσια), ιστορημένο από τα μέσα του 16ου ή το τέλος του 17ου αιώνα. Σήμερα διασώζονται ελάχιστες τοιχογραφίες λόγω της φθοράς του χρόνου και της καταστροφικής μανίας του Δράμαλη, που πυρπόλησε το καθολικό (1822). Η εφέστιος εικόνα της Παναγίας του Αγάθωνα (του τύπου της Οδηγήτριας καλυμμένη με καλλιτεχνικό ασημένιο επικάλυμμα) λένε ότι είναι θαυματουργή.

Διασώζονται στη Μονή πολλά πολύτιμα κειμήλια και τίμια λείψανα. Τα ιερά κειμήλια, που υπάρχουν σήμερα στο Μουσείο της Μονής, είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Δεκάδες σταυροί, ιερά σκεύη, αρτοφόρια, άγια λείψανα, ιερές εικόνες, άμφια, κώδικες, βιβλία, συλλέχθηκαν από τους ναούς και τις διαλυμένες μονές της περιοχής από τον Ηγούμενο Γερμανό Δημάκο και μ’ αυτό τον τρόπο διασώθηκαν από τους αρχαιοκάπηλους.

Το πιο παλαιό βιβλίο της βιβλιοθήκης είναι ένα σύγγραμμα του Ιουστίνου, Φιλοσόφου και Μάρτυρα, του 1551. Είναι δωρεά του Επισκόπου Ζητουνίου, Φιλόθεου προς τη Μονή. Σε πολλά λειτουργικά βιβλία της Μονής υπάρχουν ενδιαφέρουσες ενθυμήσεις Ηγουμένων και Μοναχών, οι οποίες έχουν μεγάλη ιστορική αξία για τη ζωή της Μονής και των γύρω χωριών.

Η προσφορά της Μονής στους χρόνους της επανάστασης του 1821 είναι πολύ μεγάλη. Για την επιτυχία του αγώνα διέθεσε και τους ιδίους τους Μοναχούς της, οι οποίοι συστρατεύτηκαν με τους αγωνιστές του Πατρατζικιώτη οπλαρχηγού, Μήτσου Κοντογιάννη. Στη Μονή γίνονταν τακτικές συγκεντρώσεις αγωνιστών της Επανάστασης.

Επί δεκαετίες ηγούμενος της Μονής διατέλεσε ο αρχιμανδρίτης Γερμανός Δη­μά­κος, ο θρυλικός αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης, ο "παπα-Ανυπόμονος", ο στενός συνεργάτης του Άρη Βελουχιώτη. Ο αείμνηστος Καθηγούμενος Γερμανός (κατά κόσμον Γεώργιος) Δημάκος γεννήθηκε το 1912 στο χωριό Αγρίδιο Βυτίνας Γορτυνίας και χειροτονήθηκε διάκονος το 1934. Ήταν ο στρατιωτικός ιερέας του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛ.Α.Σ., θέση από την οποία έδινε κουράγιο στους συντρόφους του και πολεμούσε τους Γερμανούς. Ανήσυχο πνεύμα, στην κρίσιμη εποχή ανέβηκε στο βουνό, δίπλα στον Άρη Βελουχιώτη. Τότε μέσα στις εκκλησίες ο παπα-Ανυπόμονος όρκιζε τους αντάρτες στο Ευαγγέλιο.

Μετά την απελευθέρωση της χώρας, ο Γερμανός Δημάκος εγκαταστάθηκε στη Μονή Αγάθωνος. Το έργο του εκεί ήταν μεγάλο. Εκατοντάδες πιστοί από όλη τη χώρα έσπευδαν στη Μονή για να μιλήσουν μαζί του. Άλλοι για να ανακουφισθούν από τις ανθρώπινες αδυναμίες τους και άλλοι για να συνομιλήσουν με τον "παπα-Ανυπόμονο" της Αντίστασης.  

Το 2000 η Εκκλησία της Ελλάδος τον βράβευσε, με πρόταση του Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, για την αντιστασιακή δράση του. Πλήρης ημερών κοιμήθηκε την Τετάρτη 9 Ιουνίου 2004.

Σήμερα στο χώρο της Ιεράς Μονής, αλλά και στο ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο, ο επισκέπτης έχει τη χαρά, όχι μόνο να απολαύσει τη φύση, αλλά και να βιώσει έντονα το θρησκευτικό συναίσθημα και να νιώσει την προσπάθεια, που έγινε στο πέρασμα του χρόνου για την προστασία και τη διαφύλαξη της Εθνικής Συνείδησης.

Γιορτάζει την 6η και την 15η Αυγούστου.